Wie maakt me los

20 januari 1943. Een joods krankzinnigengesticht, ergens in Nederland, de dag voordat de nazi's het komen leeghalen. Tot de 1500 patiënten en verplegers, die op de nominatie staan om met onbekende bestemming te worden gedeporteerd, behoren Matthieu en Barend, twee school vrienden uit Amsterdam, 20 jaar oud, bieden het einddiploma gymnasium op zak, en beiden in de verpleging gegaan om, althans voorlopig, van de Duitse Arbeitseinsatz te worden vrijgesteld. Samen met hun vriendinnen Judith en Rosa staan zij nu voor de keuze: meegaan met het gesticht of proberen aan de hel te ontsnappen. Veelzijdig, auteur Eli Asser (journalistiek, cabaret, radio, televisie, theater) ontleende dit dramatische gegeven aan zijn persoonlijke ervaring. Van april 1942 tot die laatste maccabere dag was hij werkzaam als leerlingverpleger in de Nederlandse-Joodse psychiatrische inrichting 'Het Apeldoornsche Bosch'. Zijn naam stond abusievelijk op de lijst van hen die waren weggevoerd en direct na aankomst in Auschwitz geliquideerd. Hij vluchtte in de nacht van 20 op 21 januari met zijn vriendin en latere echtgenote Eefje Croiset. De fiction roman die hij, in nauwe samenwerking met Eefje, hierover schreef (bijna zestig jaar na dato!) wijkt uiteraard qua inhoud en sfeer in belangrijkste maten af van de rest van zijn oeuvre. Niettemin echter blijft de toon van de comedyschrijver herkenbaar en laat dit boek, mede door de groteske ambiance waarin het zich afspeelt, zich leren als meeslepend, ontroerend en tegelijk lichtvoetig oorlogstijdsbeeld - het verhaal van vier jonge mensen en een oude gek, in een wereld waarin de grenzen van waanzin en werkelijkheid nauwelijks merkbaar in elkaar vervloeien.