Is mystiek ondefinieerbaar? Ja en nee. Hoe divers mystiek ook is, men kan er de fundamentele structuur en transformatiemechanismen van achterhalen. Het is heel simpel: het volstaat te kijken naar de basisstructuur van mystiek, die uitgaat van een opdeling van ruimte, tijd en mensbeeld in drie delen (of lagen) en het parcours naar eenheid in drie à vier fasen indeelt. Door de verschillende mogelijke opties en spanningen die ontstaan naarmate die structuren verder ingevuld worden, krijgt men uiteenlopende vormen van mystiek. Zodra dit duidelijk wordt, ziet men in dat de westerse mystiek, door de eeuwen heen, steeds dezelfde blijft, ondanks de vele veranderingen die ze ondergaat. En dit verklaart ook waarom men mystiek aantreft zowel binnen religie als in niet-religieuze paradigma's (wetenschap, kunst, politiek, economie etc.). Het gaat tenslotte om 'opties' en 'optiesystemen', waar ze zich ook bevinden, en hoe ze ook heten. De auteur gaat stap voor stap te werk om die basisstructuur en de verschillende 'opties' die daaruit kunnen ontstaan toe te lichten. Hij belicht de scharniermomenten uit de geschiedenis van de westerse mystiek (de eerste eeuwen van de jaartelling, de tijd van de reformatie). Hij gaat uitgebreid in op de westerse esoterische traditie, de transpersoonlijke psychologie, het adualisme, het nondualisme, de zogenaamde 'New Age', de syncretistische tendensen. Hij biedt een leidraad aan om in het labyrint van de vele verschijningsvormen van de westerse mystiek haar basisstructuur te pakken te krijgen. Er is één iets dat de westerse mystiek typeert: haar onveranderlijke veranderlijkheid, haar vermogen om eindeloos en creatief te variëren op steeds dezelfde basisstructuren. Een vernieuwende visie op mystiek die velen zal helpen om mystiek te (her)kennen en te plaatsen, juist in een tijd waarin mystiek gekenmerkt wordt door haar toenemende ondefinieerbaarheid.


Inhoud 5

Woord vooraf 9

Hoofdstuk 1.
De basisstructuur. Tijd, ruimte en mensbeeld 13
De basisvraag 13
Basisopties inzake tijd 14
Westerse visie op tijd 15
Basisopties inzake ruimte 21
Een ingewikkelde (christelijke) ruimte 23
Structuur: aanvaarden, verwerpen of verfijnen 28
Basisopties inzake God, natuur, kosmos 31
Zonder grenzen 39
Basisopties inzake het mensbeeld 44
Spanningen in het mensbeeld 53
Aftopping en hertopping 56
Onder- of overbeklemtoning 62
Toepassing van over- en onderbeklemtoning op het
mensbeeld in het westen 63
Steeds hetzelfde liedje 72
Adualisme: vervaging en inschuiving 73
Nondualisme: alles is er (niet) 76

Hoofdstuk 2.
Religie en mystiek 84
Het verborgen computerprogramma 84
Religie en mystiek 88
'Religieuze' paradigma's 95
Religie van de eerste en tweede soort 102
Maar wat is nu mystiek? 105
Een voorlopige definitie van mystiek 109
De vergeefsheid van een definitie 113
Mystiek als zucht naar eenheid 119
Het 'lege' schema van de mystiek. De drie cirkels 121
De vier stappen 122
De spanningen 127

Hoofdstuk 3.
De 'wie'-, 'wat'-, 'hoe'-vragen 129
De 'wie'-vraag 130
De 'hoe'-vraag 138
De drie 'wat'-vragen 151
Het 'wat' 1: genade en vrije wil 153
Het 'wat' 2: activiteit – passiviteit en quiëtisme 165
Het 'wat' 3: activiteit – passiviteit en beeldhebbende/
beeldloze mystiek 174
Het 'wat' 4: activiteit – passiviteit, 'mentaal gebed',
het begin van de begripsverwarring 178
Het 'wat' 5: de verwijten aan het adres van het quiëtisme 185
Het 'wat' 6: vertrouwen en de omkering van de volgorde 196
Het 'wat' 7: continuïteit tussen vroeger en nu 204
Het 'wat' 8: genadesoorten en charisma's (1) 212
Het 'wat' 9: genadesoorten en charisma's (2) 234
Het 'wat' 10: subject en object 251
Ter afronding 266

Hoofdstuk 4.
De basiswegen 268
De devotionele weg 268
De weg van de ontlediging 279
De magische weg 1. Ontstaan en transformaties 288
De magische weg 2. De 'mystieke' kenmerken 302
De magische weg 3. De 'middelen' 304
De magische weg 4. Analogie- en correspondentieleer 308
De magische weg 5. Met of zonder onderscheid 313
De magische weg 6. De wijzen 318
De kunst van het verwijten 322

Hoofdstuk 5.
De omvormingsmechanismen 332
Vermengingen 332
'Extreme' en 'gematigde' vormen 350
Syntheses 357
De impact van controversen 360
Begripsverschuivingen 365
'Geleerdheid' versus 'ervaring' 376
Expliciete en impliciete modellen 383
Misvattingen 406
Methodisering en theoretisering 411
Verfijningen, sofisticaties 417
Onbekendheid 422
Contextualisering 426
Eb en vloed 430
Mea culpa 434

Hoofdstuk 6.
De paradigma's 437
Er ontbreekt meer dan er is 440
De paradigma's 446
De drie paradigma's: het eerste paradigma 449
Tweede paradigma 463
Derde paradigma 478
Opkomst van nieuwe paradigma's 479
De basiswegen blijven of lossen op 482
Verwantschappen tussen systemen binnen het derde paradigma 484
Het globale kader: het 'spel der eeuwen' 488
De drie redenen 498
Mystiek voor allen 500
De esoterische traditie 518
De openbarings- en extatische mystiek 537
De omgekeerde volgorde 540
Envoi 546
Namen- en begrippenlijst 549
Literatuurlijst 591