Dit vierde deel van Schrijvers, uitgevers en hun collaboratie is tevens het slotdeel. Adriaan Venema heeft met zijn magnum opus over de Nederlandse literatuur in de jaren 1940-1945 een uniek werk neergezet. Men kan het met hem oneens zijn over meningen en details, maar onstuitbaar groeit de nuchtere communis opinio dat hij de literaire geschiedschrijving met dit werk een grote dienst heeft bewezen.

Bij het schrijven van dit laatste deel stond Venema voor grote problemen. Veel documentatie en archieven uit de oorlog zijn verloren geraakt of vernietigd. Veel bedrijven houden hun archie­ven uit de oorlogsjaren gesloten voor nader onderzoek. Door de jaren heen heeft Venema echter zijn eigen documentatienetwerk opgebouwd. Hij groepeerde het materiaal dat hij hieruit putte tot een zo grondig mogelijke inventaris van wat er nu feitelijk aan foute titels door de genazificeerde, dan wel collaborerende uitgeverijen is gepubliceerd. Om welke oplagen ging het? Wie lazen de foute boeken? Wie verkochten ze?

Dit vierde deel bevat een nawoord van Venema waarin hij poogt tot een algemene conclusie te komen ten aanzien van de in het comple­te werk behandelde thematiek en waarin hij ook ingaat op de reacties op zijn werk in de afgelopen jaren. Met dat al is ook dit slotakkoord weer onthullend en intrigerend. Het debat zal zeker niet uitblijven.