S.Vestdijk wordt door velen beschouwd als de belangrijkste Nederlandse schrijver van deze eeuw. Toen de Tweede Wereldoorlog begon, was hij al de primus inter pares in onze literatuur. Het noodlot decimeerde binnen enkele weken een generatie: Ter Braak, Du Perron, Marsman. Zo schoof Vestdijk nog meer naar voren als onze voornaamste auteur, e werd zijn houding tegenover de Duitse overheersing van centrale betekenis.

Venema's conclusie in deze studie over Vestdijk in de oorlog is dat sommige van diens gedragingen vallen onder de noemer 'collaboratie'. Niet dat Vestdijk de nazi's en hun ideeën een goed hart toedroeg, verre van dat. Zijn gedrag kwam veeleer voort, zo schijnt het, uit angst, onverschillig­heid, winzucht, gemakzucht en opportunisme.

Venema laat de feiten zoveel mogelijk voor zichzelf spreken. Hij gaat uitvoerig in op Vestdijks vertalingen van omstreden Duitse boeken, op diens welwillende besprekingen van werk van bruine signatuur en op zijn houding tegenover de censuur. En dan is er nog zijn — beschamende? — scharrelarij met de Kultuurkamer en de bewuste exploitatie van de anti-Britse tendensen in Rumeiland en Ierse nachten waarmee hij de Duitsers voor zijn zaak trachtte te winnen.

Feiten. Venema oordeelt niet, hij inventariseert en constateert. Presser heeft over de gunstigste schakering binnen de collaboratie eens geschreven: 'Medewerkend tegenwerkend, tegenwerkend medewerkend.' Het is een formulering die de morele tweespalt glashelder blootlegt. Medewerkend tegenwerkend, tegenwerkend medewerkend. Kan het Vestdijkiaanser?