In 1937 zijn vijf falangisten elke nacht in Baskenland onderweg om 'roden' te arresteren en ergens buiten op het platteland te executeren. In het dorp Getxo pakken ze de onderwijzer en zijn oudste zoon op. De falangist Rogelio Céron heeft de handen van de jongen nog maar net op de rug gebonden als hij plotseling diens kleine broertje ontwaart. Het joch kijkt hem strak aan, zijn blik is ondoorgrondelijk en is alleen gericht op hem, Rogelio. Die blik achtervolgt hem de volgende dag als ze de plaatselijke rechter ombrengen, en nog weken en maanden na de liquidatie.

Rogelio ontdekt dat iemand een graf voor de onderwijzer en diens zoon gedolven heeft en er een tak op heeft geplant; een gebroken tak ligt ernaast. Als hij de nacht daarna terugkeert, ziet hij dat ook de tweede tak is uitgerukt en er een nieuwe voor in de plaats is gestoken. Die nacht is het jongetje er ook. Zwijgend zet hij een volle gieter voor de voeten van de falangist. De tak blijkt de stek van een vijgenboom.

Na de oorlog raakt het graf in vergetelheid, het vijgenboompje verandert in een imposante boom, Rogelio's boom, want iedere dag zit Rogelio er op een krukje in de schaduw. Als de gemeente besluit op de wei met de vijgenboom een school te bouwen, neemt het verhaal een onverwachte wending.

Tegen de achtergrond van de Spaanse burgeroorlog en de dictatuur vertelt De vijgenboom een universeel verhaal over schuld en boete, over angst en wroeging. En over de manier waarop mensen omgaan met de trauma's van een oorlog.
Ramiro Pinilla, the grand old man van de Spaanse literatuur, heeft met dit buitengewoon spannende epos zijn meesterwerk geschreven.