In 1950 besloot de familie de Merode 750 meter familiearchief in bewaring te geven aan het Algemeen Rijksarchief en zo beschikbaar te stellen voor historisch onderzoek. Decennia van inventarisatie later, werd op 23 oktober 2014 in het Algemeen Rijksarchief een archiefgids over het Merode-archief en een eerste analytische inventaris voorgesteld.
Het Merode-archief, tot 1950 ondergebracht in een herenhuis aan het Poelaertplein in Brussel, is het op één na grootste familiearchief van het land, na het archief van de familie Arenberg. Het Merode-archief is van een buitengewone rijkdom en diversiteit, en bestrijkt maar liefst 900 jaar geschiedenis. Het oudste document dateert van 1040, het recentste van 1950. Naast de archieven van de oudste familietak, die van de markiezen van Westerloo, zijn ook de archieven van uitgestorven familietakken bewaard, met name van de prinsen van Rubempré, de markiezen van Deinze en Trélon en de graven van Thiant en Waroux. Zoals gebruikelijk bevat het archief de Merode Westerloo ook documenten van aanverwante families die op zich al volwaardige archiefbestanden vormen. De voornaamste deelarchieven zijn de archieven van de families Berghes, Jauche-Mastaing, Nassau-Hadamar, Nassau-Siegen (katholieke tak), Ongnies, Rubempré en Trazegnies.
Voor genealogen vormt het archief een onuitputtelijke informatiebron, maar ook voor heemkundigen. De stukken van zakelijke aard hebben betrekking op bezittingen in alle Belgische provincies, in Duitsland, Frankrijk en Nederland. Het betreft zonder enige twijfel een archiefbestand met een Europese dimensie.
De inventarisatie van dit gigantische archiefbestand begon in 1895. Tien archivarissen hebben er achtereenvolgens aan gewerkt. Aangezien elke archivaris volgens de methodes en met de middelen van zijn tijd werkte, was de toegankelijkheid van het archief erg complex. De ene archivaris vulde een archiefdoos met als enige identificatie “briefwisseling 18de eeuw”. Een andere vatte een inventarisatie tot op stukniveau aan en beschreef elke brief apart.
De gids voor de gebruiker die nu verschijnt, biedt een overzicht van de verschillende werkmethodes van de archivarissen en van de toegangen die ze elk hebben gemaakt. Er zijn ook lijsten opgemaakt van familie- en plaatsnamen waarvoor archiefmateriaal aanwezig is.
Naast de gids verschijnt het eerste deel van de analytische inventaris van het familiearchief de Merode Westerloo, gewijd aan de stukken van persoonlijke aard van de familie de Merode (185 s.m.). De inventaris biedt een homogeen overzicht van archiefbestanddelen die in het verleden zeer heterogeen werden beschreven. De inventaris bevat 13.966 inventarisnummers, waarvan meer dan de helft betrekking heeft op briefwisseling, geordend op naam van de correspondent: samen goed voor maar liefst 57.000 brieven (vnl. 17de-19de eeuw). Daarnaast beschrijft de inventaris stukken van genealogische en heraldische aard, huwelijkscontracten, testamenten, diploma’s, boedelbeschrijvingen, procesdossiers, enz. Geschikte materie kortom voor de studie van de geschiedenis van de adel en voor de mentaliteitsgeschiedenis.