Skiednis fan Fryslân 1750-1995

Ynlieding
Yn 1873 besocht de jonge Italjaanske auteur Edmondo de Amicis de provinsje Fryslán. Hy makke him doc't er yn Harns oan kaam nochal ángerést. Hy wie emmers teláne kommen yn in gebiet, dért in taal praat waard, dér't de Hollanners sels net folle fan begriepen. Dér kaam noch by dat er wist dat de minsken yn Fryslán omtrint gjin Fránsk praten. In kunde üt Amsterdam hie dérom in Fryske freon frege De Amicis op te heinen. Ir petear yn Harns kaam op ir álde Fryslán en ir álde Rome. 'Ik verweet hem het kruisigen der Romeinse soldaten, en hij antwoordde vrij bedaard, dat wij de aanvallende partij geweest waren, en dat als wij ons vergenoegd hadden met de schatting door Drusus opgelegd, die in huiden bestond zo als ze waren, zij niet in opstand gekomen zouden zijn. De Friezen waren opgestaan, zei hij, omdat Olennius zich niet meer met de huiden tevreden stelde, maar koelen, landerijen, jongens, vrouwen, eiste, en dat stond gelijk met hun het leven te willen nemen." Al ier hie Tacitus dy Fries gelyk jCin: earder de ynhaligens fan de Romeinen as ir oantaasten fan har ünófhinklikens hiene de Friezen yn ir ferset komme litten. Ir sitaat, dat mei düdlik wéze, ferwiist nei de frijheidssin fan de Friezen. Fryslán hat yn de skiednis fan de Lege Lannen altyd in eigen plak ynnommen. Yn ir earstoan net allinnich kultureel en ekonomysk, mar ek steatkundich. Oant 1795 wie ir yn de Republyk fan de Sán Feriene Nederlannen in selsstannich gewest en lange tiid noch - oant 1747 - hie ir in eigen steedhálderlik hóf yn de haadstéd Ljouwert. Yn ir yn de iere njoggentjinde ieu stichte Koninkrijk der Nederlanden hold de provinsje ek in apart plak. Hjir waard emmers in eigen taal praat en de Fryske identiteit waard faker as ienkear de klam op lein. En yn septimber 1968 hie de provinsje Fryslán - as earste gewest yn Nedcrlán - in hánboek foar de provinsjale sklednis, de Geschiedenis van Friesland, krigen.' Utgongspunten fan dit boek De Geschiedenis van Friesland waard nel dy tlid inkelde kearen sánder wizigingen werprinte en soe in generaasje (fan histoarisy) melgean. Sünt de ütjefte dérfan binne in soad publikaasjes oer de sklednis fan Fryslán ferskynd. Dér wiene fánemintele stüdzjes en dissertaasjes by, dy't nij ljocht skine lieten op dy skiednis.3 Wie de kwantifisearjende oanpak yn ir histoarysk ándersyk noch foar in wichtich part oan ir álde hánboek foarbygien, yn de ófráne desennia waard dér troch regionale histoarisy, ynspirearre troch de sancamde Wageningske skoalle fan Slicher van Bath c.s., tankber gebrák fan makke. Beskate tema's - lykas de sosjale skiednis - hiene yn it álde hán boek ek mar in bytsje omtinken krigen. Fan noch mear belang is faaks dat Fryslán yndertlid te folle sjoen waard as in op himsels steand gehiel. Sa waarden yn dat boek amper ferlikingen makke mei üntjouwingen carne oars. Alles byinoar nommen wie der foar de Fryske Akademy genóch reden om in nije stüdzje oer de skiednis fan Fryslán ferskine te litten. Dy stádzje soe basearre wéze moatte op de resultaten fan resint histoarysk ándersyk, mei ir gebr6k meitsjen fan nije ynsjoggen. Dat beshit hat resultearre yn in nij oers)ochwurk: Skiednis fan Fryslán i75o--r995. De redaksje wol net ferswije dat de ánderfining har leard hat, dat besluten makliker nommen wurde as ütfierd. Ir hat in moai skoft duorre, eart de opset fan ir boek der lei en oan de ütwurking begán wurde koe. Oerlis tusken redaksje en auteurs late yn in ier stadium ta ir basisidee om de skiednis fan Fryslán safolle as mar mooglik wie mei soarch yn ir ramt te setten fan de skiednis fan ir Keninkryk fan de Nederlannen, dér't ir gewest sánt 1814 diel fan átmakket. Op dy wize soe dádlik makke wurde kinne dat dizze provinsje yn beskate opsichten ántjouwingen koe dyt ek yn