Michelangelo vergeleek het maken van een beeld met het weghakken van overbodige partijen marmer totdat de eigenlijke vorm, die de maker vanaf het begin voor ogen stond, uit de steen was bevrijd. Het schrijven van een proefschrift lijkt op dit moeizame proces dat op den duur toch als een bevrijding wordt ervaren, zowel door de schrijfster als door de andere betrokkenen. De uiteindelijke vorm van dit boek is ook het resultaat van hun adviezen, hulp en medewerking. Ik wil hen daarvoor graag bedanken. In de eerste plaats mijn promotor, professor dr. J. van der Hoeven. Hij heeft de vorm in een vroeg stadium herkend en mij eraan herinnerd wanneer ik me op dwaalwegen waagde. De gesprekken met hem openden altijd nieuwe perspectieven op de filosofische teksten die ik gelezen had. Zonder zijn begeleiding was dit boek er niet geweest. Professor dr. P. Moyaert gaf scherpzinnige kritiek op mijn teksten en spoorde me aan bepaalde systematische lijnen duidelijker te laten uitkomen. Dr. J.F. Goud leverde als referent kritisch en deskundig commentaar op het resultaat van mijn onderzoek. Curatoren en Universiteitsraad van de Theologische Universiteit in Kampen verleenden mij in 1989 een studieverlof van een jaar, dat aan mijn onderzoek op het goede moment de nodige vaart gaf. De discussies in de VWF-groep 'Reformatorische Theologie' aan dezelfde universiteit vormden een stimulans om een moderne vorm van transcendentie-denken als die van Levinas te gaan bestuderen. Zonder de gesprekken met Onno Zijlstra en Leddy Karelse in de sectie filosofie was het werken aan dit proefschrift een stuk saaier geweest. Leddy Karelse heeft bovendien het manuscript nauwkeurig gecorrigeerd. Mevrouw M. Vaalburg-Darbon en drs. M. Brinkman hebben de vertaling van de samenvatting in respectievelijk het engels en het frans verzorgd. Het Bezinningscentrum van de Vrije Universiteit en de firma Kok waren bereid zorg te dragen voor de uitgave van dit proefschrift. Bob Vaalburg, mijn man, was steeds een vindingrijke gesprekspartner en hielp me met zijn suggesties voor verbetering van de tekst door de laatste fase heen. Ik draag dit proefschrift op aan mijn ouders, die me ieder op hun eigen manier op de weg van het denken hebben gezet.