Nicolaas, de duivel en de doden

Bestaat er in Nederland een lobby die zich heeft voorgenomen Sinterklaas een beentje te lichten? Is het waar dat de heilige door de katholieke Kerk van de heiligenkalender is geschrapt? Het winkelbedrijf leverde in elk geval zijn bijdrage aan de verwarring door de kinderheilige in te ruilen tegen de Kerstman: half november 1992 hadden sommige warenhuizen al een kerstmarkt met tuinkabouters ingericht.
Het is verwonderlijk dat in Nederland de discussie over de vraag naar de identiteit van Sinterklaas en zijn knecht nog steeds voortduurt. Door de in 1931 verschenen omvangrijke en grondige studie van Karl Meisen kan 'de mening dat Sinterklaas een opvolger van Wodan is, als definitief afgedaan' worden beschouwd. Een andere opvatting hier te lande benadrukt dat het feest in zijn huidige gedaante niet ouder is dan de negentiende eeuw; Zwarte Piet kan zo in verband worden gebracht met racisme en kolonialisme. Hoe verschillend beide laatste opvattingen ook zijn, ze hebben gemeenschappelijk dat ze de historische dimensie negeren. Het feest heeft een lange voorgeschiedenis.
In navolging van Meisen vraagt de schrijver van Nicolaas, de duivel en de doden zich dan ook af hoe Nicolaas aan zijn knecht kwam, wat de heilige met de duivel en met de doden van doen had. Hoc kon het gebeuren dat doden in duivels veranderden, waarom hanteerde de Kerk het procedé van demonisering? Wat was de officiële leer over dood en hiernamaals? Hoe bleef, ondanks de afwijzing van een voorchristelijke dodencultus, de solidariteit tussen levenden en doden zo'n belangrijk kenmerk van het middeleeuwse Christendom?