De protestantse onderwijzer uit het verleden staat te boek als een pedant heerschap met bijzondere vaardigheden in leerstellig godsdienstonderwijs. Hij wilde bij de elite van de predikant, de dokter en de notaris horen, maar moest tot zijn ergernis genoegen nemen met een tweederangspositie. Deze bundel schetst een heel ander beeld: de onderwijzer kreeg met de komst van de negentiende-eeuwse natiestaat een sleutelrol in de volksopvoeding en de vorming tot nationaal burgerschap. Het ontstaan van het bijzonder onderwijs vormde na 1860 een belangrijke impuls voor de professionalisering van de protestantse onderwijzers, die in de loop van de negentiende eeuw op veel plaatsen de predikant in kennis en populariteit overvleugelden. De protestantse onderwijzers vormden in de periode 1800-1920 een zelfbewuste beroepsgroep die een belangrijke en vaak onderschatte bijdrage heeft geleverd aan de sociaal-culturele ontwikkeling van nieuwe generaties. Met bijdragen van Jacques Dane, Annemieke van Drenth, John Exalto, Gert van Klinken, Bart Wallet, Paul Werkman en Rolf van der Woude. John Exalto is universitair docent historische pedagogiek aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Gert van Klinken is docent kerkgeschiedenis aan de Protestantse Theologische Universiteit, Kampen.