Eenzaamheid is moeilijk te omschrijven, want er zijn vele verschijningvormen. Je kunt alleen zijn tussen mensen, als je diepgang mist of de vanzelfsprekendheid van vrienden en familie. Een dierbare verdwijnt plotseling uit je leven of je denkt dat je de ander niets te bieden hebt. Welke opvang is er? Welke initiatieven kun je zelf nemen? In Het Gemis gaat Peter de Ruiter op onderzoek uit. Hij ontdekt vrijwilligers die vrienden worden, terwijl voor anderen een anoniem telefoongesprek al uitkomst biedt.

Aan de andere kant zijn er mensen die uitdrukkelijk kiezen voor de stilte om hen heen. Maar sommigen verlangen in hun laatste levensfase toch naar een klankbord voor hun pijn. Ook daar zijn instanties voor. De diepste eenzaamheid lijkt te bestaan in een uitvaart zonder belangstellenden. Of heeft de overledene het zo gewild, zo vraagt de dichter aan het graf zich af.

Dit zijn de eerste vierde delen van deze serie.

1 Van vrijwilliger naar vriendin

Janneke (80) woont het grootste deel van haar leven in de Haagse wijk Bezuidenhout. Zonder kinderen, laat staat kleinkinderen, heeft ze het gevoel geen vol leven te leiden. Ook de oppervlakkigheid van het huidige bestaan speelt haar parten. Dat verandert als ze in contact komt met Enneke (45). Bij haar treft ze diepgang en de warmte van een gezin. Het leidt tot een wederkerige vriendschap, ondanks hun aanvankelijk ‘georganiseerde’ ontmoeting.

2 Een luisterende stem

Sinds 1957 is het in Nederland mogelijk telefonisch je zorgen te bespreken met een onbekende. De meeste van de nu meer dan 300.000 telefoontjes per jaar naar De Luisterlijn verbergen een bepaald soort eenzaamheid: je hebt niemand om je heen om je problemen te bespreken. Vroeger kwamen de vrijwilligers achter ‘de hoorn’ ook daadwerkelijk in actie, bijvoorbeeld met onderdak. In deze tijd blijven de vrijwilligers op afstand. Een teken des tijds?

3 Regie over alleen zijn

Met de stichting 'Eenzame dood' begeleiden John Jansen en zijn collega’s mensen in hun laatste levensfase. Zij kunnen niet terugvallen op een sociaal netwerk, maar hebben wel behoefte aan een klankbord en een steun in de rug. Toch blijven sommigen zich eenzaam voelen omdat de ‘vanzelfsprekendheid’ van de nabijheid ontbreekt. Niettemin beschikken mensen die voor een alleengang kiezen over de kracht zelf de regie te houden. Die komt tot uiting op de laatste momenten dat zij in deze wereld verkeren, of vlak daarna.

4 Een laatste groet

Dichters dichten gedichten voor mensen die aan het einde van hun leven niemand meer kennen. Op de ‘eenzame uitvaart’ vatten de dichters in luttele woorden een heel leven samen, of slechts de laatste momenten. Waarom doen zij dat, en hoe? Luister naar de woorden van Ruth van Rossum, Hester Knibbe en teamleider Eric den Heijer van de Haagse begraafplaats Westduin, die ook muziek en gedichten inzet om ook zonder ‘belangstellenden’ mensen met respect vaarwel te zeggen. Terwijl de anonimiteit in de samenleving toeneemt, worden uitvaarten persoonlijker.