Gedoemd tot kwetsbaarheid

Op de ochtend van 2 november 2004 werd Theo van Gogh in Amsterdam door Mohammed B. vermoord. De gruwelijke daad deed het land op zijn grondvesten trillen, maar hoezeer sommige politici en journalisten in de beroering van het moment daar ook naar toe dreven, er brak géén burgeroorlog uit aan de Noordzee. De verhoudingen mogen dan verder gepolariseerd zijn, Nederland is niet afgegleden naar een stammenstrijd tussen autochtonen en allochtonen. Maar in de weken na de moord op Van Gogh was het moeilijk om de kalmte te bewaren. In reactie op de ongenuanceerde uitspraken en het opportunistische geschetter van politici en journalisten, schreef Geert Mak Gedoemd tot kwetsbaarheid, waarin hij, ruim drie maanden na 2/11, de gemoederen tracht te sussen. Al in de eerste zin kiest de auteur een perspectief dat gelegenheid biedt tot relativering: `Hoe kunnen we deze geschiedenis ooit aan onze kleinkinderen vertellen, het verhaal over die laatste maanden van 2004? Daarna begint Mak met het ondergraven van de stelling dat ons land in brand zou staan, `in oorlog zou zijn zelfs, zoals een journalist indertijd optekende uit de mond van de vice-premier. Nee, zegt Mak, de moord op Van Gogh was het werk van een godsdienstwaanzinnige, een ontspoorde eenling, het betekende niet de implosie van onze multi-etnische maatschappij. De opgewonden toon van veel politici en journalisten pareert Mak met koele cijfers en een lesje vaderlandse geschiedenis. Gedoemd tot kwetsbaarheid is een gepassioneerd pleidooi voor redelijkheid, waarmee Mak een dam opwerpt tegen opzwepende kretologie, handel in angst en de halve waarheden die zich na 2/11 als een virus in het maatschappelijke debat verspreidden. Gedoemd tot kwetsbaarheid bracht een vloedgolf aan reacties op gang. In een tweede pamflet, Nagekomen flessenpost (onderdeel van deze uitgave) staat Mak niet alleen diverse criticasters te woord, ook dient hij slechte verstaanders van repliek. En corrigeert hij enkele onjuistheden in zijn pamflet. Uit de recensies: `In het gepolariseerde klimaat waaraan hij zijn kleine geschrift heeft gewijd, vertegenwoordigt Mak immers niet zomaar de stem van de redelijkheid, maar een gezaghebbende stem van de redelijkheid. de Volkskrant `Rustige, heldere analyse van wat er in Nederland veranderde na de moord op Theo van Gogh. Trouw `Handelaars in angst dat is het kernthema van Maks bezadigde, soms pathetisch maar overwegend vriendelijk opgeschreven requisitoir tegen de niet nader genoemde Wildersen, Van Aartsens, Nawijnen, Cliteuren, Spruyten, Ellians, Ephimencos en Leons de Winter. Jan Blokker in de Volkskrant `Maks laatste zin: `Wij zijn gedoemd tot kwetsbaarheid. Dat klinkt behoorlijk poëtisch. Maar wat is er eigenlijk mis met weerbaarheid? Stephan Sanders in Vrij Nederland `De critici vallen vooral over de passages waarin de auteur de door Van Gogh en Ayaan Hirsi Ali gemaakte film Submission vergelijkt met de nazi-film Der ewige Jude. Die vergelijking is ongetwijfeld, zoals Stephan Sanders zegt, `a long shot. Tamelijk vergezocht. En bovendien niet nodig voor zijn betoog. Gerard Lage Venterink in Dagblad Tubantia/Twentsche Courant `Mak vergelijkt in zijn pamflet ook niet `een op een, zoals Berghuis en Van Middelaar beweren. Mak waarschuwt voor de onderliggende boodschap, niet alleen van de film Submission, maar van de huidige beeldvorming met betrekking tot de islam in zijn algemeenheid. Zo wijst hij op wat hij noemt de `taalvervuiling in de media: op het gebruik van de term `rituele moord voor de aanslag op Van Gogh, op het feit dat over de dader van de aanslag werd geschreven dat die `een islamitisch uiterlijk had. Zulke stereotyperingen vertonen wel degelijk overeenkomst met de afschildering van `de eeuwige, onveranderlijke jood door Goebbels. Blijkbaar zijn ze ongemerkt in het Nederlandse taalgebruik geslopen. Carl Friedman in Vrij Nederland `het indrukwekkendst is Mak als hij duikt in de boeken van Viktor Klemperer, die de taalveran