De relatie tussen Verlichting en religie is nog steeds een punt van heftige discussie. Voor de een vormt de Verlichting het verzamelpunt van alle antigodsdienstigheid, voor de ander probeert zij juist het traditionele christendom aan te passen aan het moderne, seculiere denken. Verlichting in Nederland 1650-1850 schetst een genuanceerd en niet zelden verrassend beeld - daarbij geholpen door het veelal gematigde karakter van de historische Verlichting in Nederland. Spannend wordt het vooral wanneer de tweedeling tussen rede en religie wordt losgelaten. Met al zijn rationalisme leefde Spinoza bijvoorbeeld in een mystieke tijd: hij wist zich omringd door 'vrije' christenen voor wie de nieuwe redelijkheid geen bedreiging vormde, maar eerder een uitdaging. En honderd jaar later kon zelfs een predikant te boek staan als een verlichte vriend van duisterlingen.
Aan de hand van een combinatie van historische essays en bronteksten wil Verlichting in Nederland 1650-1850 op goed verlichte wijze de lezer zelf laten oordelen.
Verlichting in Nederland 1650-1850 is een initiatief van het Leidse centrum voor de Studie van Religie en Verlichting. Het is een vervolg op het eerder bij Vantilt verschenen Een veelzijdige verstandhouding, waarover Gert J. Peelen in de Volkskrant schreef: 'In discussies over de strijd tussen religie en rede wordt vaak vergeten hoezeer die twee elkaar in de loop van de eeuwen hebben beïnvloed. Een veelzijdige verstandhouding biedt licht in de duisternis.'