De Voorstraat

De eerste Voorstraten ontstonden in de dertiende eeuw, een enkele zelfs eerder. Veelal bestond de bebouwing toen nog uit houten huizen. De geschiedenis van de verschillende Voorstraten overziend zijn de meeste houten gebouwen destijds bij soms behoorlijk grote dorps– en stadsbranden in vlammen opgegaan. Men besloot daarna doorgaans over te gaan op steenbouw.

Zoals gezegd vestigden zich aan de Voorstraat de gegoede burgers, waaronder bestuurders als de Baljuw, de Schout, de latere Burgemeesters, werd het gemeentehuis er gevestigd en veelal vond ook de rechtspraak aan de Voorstraat plaats. Het was de straat waar ook de geestelijkheid onderdak vond en waar de chirurgijns en latere artsen praktijk hielden.

Door die belangrijkheid wist ook de postkoets uit de regio de Voorstraat te vinden en werd aan de straat al snel een stopplaats annex herberg (uitspanning) gevestigd. Al verdiepend in de verschillende Voorstraten blijken er aardige verbanden te bestaan tussen sommige straten. Wat bijvoorbeeld heeft de Voorstraat in Piershil met de Voorstraat in Woerden te maken?

Voorstraatdorpen. Vanaf de 15e eeuw werd een speciaal type nederzetting gebouwd: het voorstraatdorp. Het waren vooral de grotere polders waarin deze nieuwe dorpen ontstonden. De bebouwing werd neergezet aan de Voorstraat, die meestal loodrecht op de dijk werd aangelegd. Hier dus niet de Voorstraat op een dijk. Aan het andere einde van de straat werd veelal de Kerk gebouwd. Eventuele dorpsuitbreidingen werden gerealiseerd door parallel aan de Voorstraat een of twee achterstraten te leggen. Dergelijke dorpen vervulden een verzorgende functie; ze waren overwegend niet-agrarisch van karakter. De boerderijen lagen buiten de dorpen, te midden van het bijbehorende land. Het gevolg was en is dat vele dorpjes in opzet een grote gelijkenis vertonen. De overkoepelende benaming voor deze plaatsen is Voorstraatdorp. Andere benamingen zijn Voorstraat-kerkringdorp, ring-voorstraatdorp en naar het gebied met de oudste voorbeelden, het Flakkeese dorpstype. Het betreft voornamelijk dorpen in Zeeland, Zuid-Holland en het westen van Noord-Brabant, maar ook elders in het land zijn een paar van deze typische dorpen te vinden. Voorstraatdorpen lijken in naam te verwijzen naar een Voorstraat. maar er bestaan ook voorstraatdorpen die dan weliswaar zo genoemd worden omdat ze daar qua opzet aan beantwoorden, maar die geen Voorstraat hebben.

Over de auteur

Henk Witte (1947), gepensioneerd docent Nederlands, is geboren en getogen in Dordrecht. Hoewel hij op zijn twintigste de stad verliet om eerst in Brabant en twintig jaar later in Vlaanderen te gaan wonen, heeft hij goede jeugdherinneringen aan Dordrecht. Met name de Voorstraat heeft een grote rol in zijn jeugd gespeeld. Terugkijkend ontstond het idee om een boek over de Geschiedenis van vele Voorstraten in Nederland te schrijven.

• Na ruim vijf jaar snuffelen in archieven en met de nadrukkelijke medewerking van plaatselijke heemkundekringen, historische verenigingen, particulieren en tientallen fotografen in de regio’s, leverde een boek op dat vol staat met boeiende informatie en wederwaardigheden uit de geschiedenis van een groot aantal Voorstraten in Nederland.