‘Echte literatuur kan alleen daar ontstaan waar deze geschapen wordt door gekken, kluizenaars, ketters, dromers, rebellen en sceptici.’ Deze uitspraak is wel de bekendste van de Russische schrijver Yevgeni Zamjatin (1884-1937) en is kenmerkend voor hem en zijn werk. Het verbaast dan ook niet dat hem het publiceren in Sovjet-Rusland eind jaren twintig onmogelijk werd gemaakt en hij de laatste jaren van zijn leven in ballingschap moest doorbrengen.

Zamjatin ontleent zijn grootste bekendheid aan de anti-utopie Wij , een inspiratie voor Orwell’s 1984 en Huxley’s Brave New World. Wij kon niet in Rusland gepubliceerd worden en verscheen voor het eerst in 1924 in een Engelse vertaling en in 1927 in Praag in het Russisch. Pas in 1988 werd Zamjatin gerehabiliteerd en kon zijn verzameld werk in Rusland verschijnen. Daar wordt hij thans algemeen beschouwd als een van de grootste schrijvers van het begin van de twintigste eeuw.

Zamjatin beïnvloedde veel andere Russische schrijvers, maar zijn eigen werk, verhalen en toneel, zijn nooit zo bekend geworden als zijn roman Wij. Zijn verhalen hebben een geheel eigen, directe stijl. Hij schetst onomwonden de werkelijkheid zoals die zich aan zijn scherpe blik voordoet, met een impliciete maatschappijkritiek en afwijzing van alle dogma’s, maar hij kijkt ook met een liefdevolle blik naar de relatie tussen mensen.

Tom Eekman maakte een schitterende vertaling van het weerbarstige Russisch van Zamjatin.

In het Nederlands verscheen van Zamjatin in 1969 een bundel korte verhalen en in 1970 zijn roman Wij. Het grootste deel van de in dit boek opgenomen verhalen is niet eerder in het Nederlands vertaald.

‘De wereld wordt alleen levend gehouden door ketters.’