Op 31 mei 1906 wordt in Madrid een aanslag gepleegd op koning Alfons XIII en Victoria Eugénie van Battenberg, vlak nadat ze in het huwelijk zijn getreden. Dokter Aracil en zijn dochter María, kennissen van de anarchistische bommengooier, vrezen dat ze zullen worden opgepakt en berecht als zijn handlangers. Ze duiken onder en beramen een plan om uit Madrid te ontsnappen. 'De dolende dame' vormt het minutieuze verslag van hun vlucht uit Spanje, gedurende welke María definitief haar jeugd vaarwel zegt en het ideaalbeeld dat ze van haar vader had gecreëerd op aangrijpende wijze in duigen valt.

'De dolende dame' is het eerste deel van de trilogie 'Ras'. Het tweede deel, 'Stad in de mist', beschrijft het verblijf van María in Londen. Deel 1 en 2 vormen een chronologisch geheel. Het derde deel, de sterk autobiografische roman 'De boom der kennis', ongetwijfeld Baroja's bekendste werk, staat betrekkelijk los van de eerste twee delen.

Pío Baroja y Nessi (San Sebastián, 1872 - Madrid, 1956) is de belangrijkste romancier van de Spaanse Generacion del 98, waartoe onder andere ook Unamuno en Valle-Inclán behoren. Baroja speelt met zijn gigantische oeuvre een centrale rol in de hedendaagse Spaanse letteren.
Het meest kenmerkende facet van zijn meer dan zestig romans is zijn eigenzinnige stijl: direct, zonder opsmuk, wars van effectbejag. Begiftigd met een fenomenaal waarnemingsvermogen en een feilloos geheugen, is Baroja uitgegroeid tot de grote kroniekschrijver van Spanje gedurende de eerste helft van de twintigste eeuw.