Aan het einde van de twintigste eeuw heeft het vooruitgangsoptimisme van de avantgarde-kunstenaars uit het begin van de eeuw weinig glans en overtuigingskracht meer. Hun utopieën zijn historische fenomenen geworden, die in een gunstig geval, na een deconstructivistische analyse, nog elementen bevatten die tot lering strekken van de huidige, door laat-technologisch cynisme gepokte en gemazelde generaties. Hoe waar is het gebleken dat vele pioniers uit het begin van de eeuw zichzelf de 'primitieven van een nieuwe tijd' (Bart van der Leck, 1918) vonden. Alleen, zij zagen zich aan het beginpunt staan van een mooie, zegenrijke ontwikkeling, waarin de verschillende wetenschappelijke, technologische, economische, levensbeschouwelijke en artistieke invloeden in een harmonische en beheerste maatschappij zouden samengaan. Wij beschouwen hun 'primitivisme' nu als het naïeve geloof van van de maatschappij vrijgevochten kunstenaars in een ultieme romantische fase. Het lijkt erop of sindsdien de kunstenaar langzamerhand zijn nuchterheid heeft herwonnen (de nuchterheid van de kunstenaar van vóór de negentiende eeuw) en zich, bewust van zijn onmacht de maatschappij diepgaand te beïnvloeden, richt naar de thema's die die maatschappij aanbiedt. En zo heeft de droom langzamerhand plaatsgemaakt voor al datgene dat de werkelijkheid dicteert.