DE EERSTE NEDERLANDSE CORPORATE BESTSELLER Marcel Metze heeft, samen met researcher Bart Vink, voor dit onder| zoek naar de recente gang van zaken bij Philips, grondig speurwerk verricht. Hij heeft tientallen (ex)-topfunctionarissen van Philips aan het spreken kunnen krijgen over de gang van zaken binnen het concern. Zo kwam hij tot dit indringende verslag van een besluitvorming en een bedrijfscultuur die Philips aan de rand van de ondergang hebben gebracht.

Dat het met Philips niet gocd ging: het was al langer bekend. Maar toen president Cor van der Klugt in mei 1990 vrij plotseling van het toneel verdween, werd duidelijk dat het concern veel dieper in de problemen stak dan men in brede kring vermoed had. Een half jaar later bleek hóe diep. Van der Klugts opvolger Jan Timmer kwam stapsgewijs met saneringsplannen waardoor wereldwijd meer dan vijftigduizend banen verloren zouden gaan en die van Philips een bedrag van meer dan vier nuljard gulden aan herstructureringskosten zouden vergen. Het lag dus voor de hand dat ergens in publicitair Nederland iemand op de gedachte zou komen ’s lands grootste industriële werkgever, tevens een van de belangrijkste westerse elektronica-giganten, aan een uitvoerig journalistiek onderzoek te onderwerpen. Philips is niet alleen een grote bron van directe en indirecte werkgelegenheid, via zijn activiteiten op het gebied van research en ontwikkeling en zijn vele contacten met andere bedrijven en toeleveranciers levert het concern ook een zeer belangrijke bijdrage aan het technologische niveau van de Nederlandse economie. Het wel en wee van de ‘gloeilampenfabriek in het zuiden des lands’ is sterk medebepalend voor de nationale economische situatie. ‘Als het met Philips goed (slecht) gaat, dan gaat het met Nederland goed (slecht)’, heette het altijd.

Een kijkje in Philips’ keuken te nemen bleek geen eenvoudige opgave. Kort voordat desk researcher Bart Vink en schrijver dezes hun onderzoek startten, kondigde president Jan Timmer een absolute ‘radiostilte’ af. Op grond daarvan weigerde het toch al tamelijk gesloten concern alle medewerking aan de gesprekken voor dit boek, en verbood het zijn hogere management in bin. nenen buitenland via schriftelijke mededelingen expliciet er een bijdrage aan te leveren. Om het verbod kracht bij te zetten ontleende perschef Eef Brouwers zelfs argumenten aan het ver. re verleden van de betrokken uitgeverij.

Een tweede handicap vormde de verschijning van een ‘officieuze Philips-biografie’ van de hand van financieel en bedrijfsadviseur Pieter Lakeman, in het voorjaar van 1991. Deze sterk eenzijdige en inhoudelijk zwakke publikatie, eerder een schotschrift dan een serieus onderzoek, heeft vele Philips-mensen kopschuw gemaakt. Het kostte dan ook veel moeite mijn potentiële gesprekpartners ervan te overtuigen dat ik een onafhankelijk economisch journalist was en dat ik geheel andere bedoelingen had en geheel andere methoden zou hanteren dan Lakeman.

Ik heb de aangezochte gesprekspartners kunnen overtuigen. Kortsluiting is in belangrijke mate de weergave van een groot aantal achtergrondgesprekken met huidige en voormalige Philips-managers van het niveau van adjunct-directeur tot en met het niveau van de Raad van Bestuur. De enigen die niet bereikbaar bleken, waren de huidige leden van de Raad van Bestuur en van de Raad van Commissarissen.

De tekst van dit boek kan in zekere zin worden opgevat als een collectieve zelfanalyse, gepleegd door Philips-mensen en door mij genoteerd, gestructureerd en vormgegeven. Bij de aanvang van dit project stond vast: het moet een journalistiek onderzoek worden, zonder enige vooringenomenheid. Ik kende de analyses in nationale en internationale dagen weekbladen, maar had geen vooropgezet oordeel over de oorzaken en de ernst van Philips’ problemen. Naarmate het onderzoek voortschreed en het aantal gesprekken — die soms vele uren duurden — toenam, groeide mijn verbazing, vooral over de interne verdeeldheid die het concern blijkbaar decennia lang geteisterd heeft en die een uiterst demotiverende uitwerking heeft gehad. Anderzijds groeide ook een zekere bewondering. Per slot van rekening heeft Philips zijn problemen — die zoals de lezer zal ontdekken een lange geschiedenis hebben en inderdaad zeer diepgaand van aard zijn — tot op heden weten te overleven. Dat wijst op spankracht, hoewel het de vraag is of de rek er uiteindelijk toch niet te veel is uitgeraakt.

Mede door de aard van de gesprekken en de thema’s die daann als vanzelf naar voren traden, is de nadruk in dit boek vooral komen te liggen op hetgeen zich de afgelopen twintig jaar binnen het concern heeft afgespeeld en op de rol van een aantal belangrijke hoofdpersonen. Philips zelf heeft altijd de neiging gehad de oorzaken van zijn magere rentabiliteit buiten zichzelf te zoeken: in de agressiviteit van de Japanse concurrentie, in de negatieve effecten van valutaschommelingen (de beroemde ‘valutaire tegenwind’), in het gebrek aan eenheid in zijn thuismarkt Europa. Mijn gesprekspartners daarentegen bleken het verlangen te koesteren nu juist nader in te gaan op de wijze waarop het bedrijf op die externe factoren heeft gereageerd, en op de vraag waarom het zó en niet anders reageerde. Ze wilden ingaan op interne factoren als de kracht en het strategisch inzicht van het management, de omgang met macht en belangen, de onderlinge verhoudingen, de mate van cohesie en eensgezindheid. Op die punten was er in het gehele concern van hoog tot laag veel mis, maar uit de gesprekken bleek dat met name Philips’ concerntop de laatste tien jaar het toneel is geweest van voor de buitenwereld niet of nauwelijks waarneembare conflicten, strategische dwalingen en bittere persoonlijke strijd.

Het zijn voor velen slopende jaren geweest, zoveel staat wel vast. Toch hebben al mijn gesprekspartners benadrukt dat zij grote sympathie en loyaliteit ten opzichte van hun (ex-) werkgever voelen. Ondanks soms bittere ervaringen wil geen van hen Philips schade berokkenen en hopen ze allen dat het concern zijn moeilijkheden te boven komt. Zelf kan ik Philips alleen maar sterkte wensen. Het bedrijf beschikt, ondanks de verspillingen van de afgelopen twintig jaren, nog steeds over aanzienlijke talenten.

Graag wil ik alle (oud-) Philips-mensen die aan dit boek hebben meegewerkt, danken voor hun openheid, die in veel gevallen uitzonderlijk groot bleek. Zij bleken bovendien stuk voor stuk bereid om alle passages waarin hun informatie was verwerkt, nog eens door te lezen, van onjuistheden te ontdoen, te verbeteren ...