Veertien jaar zijn er voorbijgegaan sinds de vorige, toen ook al uitgebreide derde druk in 1982 verscheen. Over het Pakan Baroedrama leek het laatste woord gezegd. Toch moet ik bij deze vierde uitgave vermelden dat het opnieuw gaat om een herziene en aanzienlijk uitgebreide druk. Na 1982 bleef ik namelijk zitten met vragen betreffende de Javaanse dwangarbeiders, de romusha's. Vragen zonder antwoord. Bovendien stoorde het mij, dat de door mij beschreven Pakan Baroegeschiedenis in de vorige drukken in feite ophoudt bij de capitulatie van Japan. Tot dusverre bleef onbeschreven wat er gebeurde tussen 15 augustus en 25 november 1945, de dag dat de laatste ex-krijgsgevangenen Pakan Baroe moesten verlaten, onder bedreiging van republikeins geweld. Juist die laatste drie maanden waren voor de achterblijvers hoogst frustrerend. De oorlog was weliswaar eindelijk over en de voedselsituatie verbeterd, maar er was geen geallieerde legermacht die Sumatra ook daadwerkelijk bevrijdde. De Nederlandse e