Zijn verslaafden patiënten, zwakkelingen of gewoon lastpakken? Moet hun behandeling zich richten op afkicken of op het ondersteunen van chronisch, gecontroleerd gebruik? In Ziek of zwak schetst Gemma Blok de historische achtergrond bij deze actuele discussies.

De Nederlandse verslavingszorg ontstond eind negentiende eeuw vanuit de wens drankzuchtigen te ‘redden’ en genezen. Naast afkicken ontstond na de nodige strijd binnen de sector een tweede doelstelling: ‘harm reduction’, het beperken van de sociale en medische schade die een verslaving aanricht.

De geschiedenis van de verslavingszorg wordt gekenmerkt door tegenstrijdigheden. Men startte vanuit de overtuiging dat verslaafden geen criminelen zijn, maar patiënten. Toch werkte de sector lange tijd nauw samen met justitie. En hoewel de verslavingszorg zich keerde tegen de aloude idee dat verslaafden slappelingen zijn, kampten hulpverleners zelf ook regelmatig met gevoelens van weerzin en ergernis ten opzichte van hun klanten.

Deze kloof tussen ideaal en realiteit loopt als een rode draad door de geschiedenis van de verslavingszorg. Toch heeft het streven naar medicalisering van verslaving ook een belangrijke bijdrage geleverd aan de inmiddels wijdverbreide opvatting dat onmatige drank- en drugsgebruikers onze solidariteit en mededogen verdienen.

Gemma Blok is universitair docent aan de Leerstoelgroep Nederlandse Geschiedenis van de Universiteit van Amsterdam, en gastdocent Medische Geschiedenis aan de Vrije Universiteit. Eerder verscheen van haar bij Nieuwezijds Baas in eigen brein.