De thematiek en problematiek van de moderniteit lopen als een rode draad door het redactionele beleid van - eerst Oost-West en daarna - Civis Mundi. Een lange reeks van themanummers en jaarboeken is daaraan gewijd. De bedoeling van dit boek is na bijna een halve eeuw dit alles in een overzichtelijke samenhang te integreren. Het accent ligt daarbij op de cultuurhistorische, politiek-filosofische, ideologische en constitutionele aspecten van het moderniseringsproces.
Een analyse in algemene zin staat uiteraard voorop. Om dat meer concreet te maken, spitst Couwenbergs analyse zich vaak toe op de wijze waarop die thematiek en problematiek in Nederland verwerkt is. In het licht van de historie valt dat te verdedigen. In de historische context van het moderniseringsproces heeft dit land namelijk in meerdere opzichten een bijzondere rol vervuld. Het was in dit land waar we de bakermat van de Radicale Verlichting van de 17e eeuw en daarmee de wieg van de moderniteit mogen situeren. Het was de eerste burger-republiek en liep als zodanig voorop in de ontwikkeling van het kapitalistische wereldsysteem als economische grondslag van de moderniteit en van de moderne traditie van vrijheid en verdraagzaamheid. Dankzij de democratische oppositie van de Patriottenbeweging tegen het heersende oligarchische bewind van de republiek beet het in de jaren '80 van de 18e eeuw aanvankelijk ook de spits af in het politieke moderniseringsproces. Van oudsher onderscheidt Nederland zich voorts door cultivering van het vrije verkeer van goederen, personen en ideeën en het bemiddelen tussen verschillende culturen, lange tijd in het bijzonder tussen de grote Germaanse, Romaanse en Angelsaksische culturen. Ook in dit opzicht was het een belangrijke factor in de opkomst en ontwikkeling van de moderniteit als nieuw beschavingstype.
Als variant op een bekende economische wet spreekt men tegenwoordig wel van de afnemende relatieve kennis. De snel groeiende informatiestroom als gevolg van de informaticarevolutie wordt steeds minder opgenomen en verwerkt. We staan aan het begin van een tijdperk van informatiechaos, zoals in dit verband al opgemerkt is. Als we op een recent psychologisch onderzoek mogen afgaan, blijkt er op dit punt wel een duidelijke waterscheiding tussen de generaties te zijn. Voor mensen boven de 40, zo stelt dat onderzoek vast, is die snel groeiende informatiestroom veel moeilijker te hanteren en te verwerken dan voor de generatie daaronder. Die gaat daar anders mee om en heeft zodoende niet het gevoel daardoor overspoeld te worden. Als behorend tot de oudere generatie heb ik dat gevoel wel. Maar door doelgericht voort te bouwen op de informatiestroom die in voorgaande jaargangen van Civis Mundi opgenomen en gekanaliseerd is, bleek het mogelijk de voortgaande overvloed aan informatie over moderniteit en het moderniseringsproces adequaat in dit jaarboek te verwerken.
Aan zijn analyse van moderniteit als nieuw beschavingstype geeft de auteur een korte terugblik vooraf op zijn eigen inburgering in de moderne wereld die toen hij opgroeide nog werd voorgespiegeld als een gevaarlijke, want geloof en oude tradities ondermijnende wereld.

Introductie

I. Inburgering in de moderne wereld: eigen ervaring als vertrekpunt
II. Ontwikkeling, problematiek en perspectief moderniteit als nieuw beschavingstype – een eerste reflectie
III. Lineair ontwikkelingsdenken in de geest van het revolutionaire grondmotief van de moderniteit – een kritische evaluatie
IV. Moderne staatsidee: ontwikkeling, problematiek en perspectief
V. Moderniteit en soevereiniteit
VI. Liberale staatstheorie: grondslag van de moderne democratie en met universele pretenties
VII. Liberale democratie en het machtsprobleem
VIII. Mensenrechten als modern seculier geloof – achtergrond, ontwikkeling en problematiek
IX. Moderniteit en civil society: achtergrond, vormgeving en ontwikkeling
X. Moderniteit en het einde van de geschiedenis
XI. Moderniteit en menselijk heilsverlangen
XII. Van lineaire naar reflexieve moderniteit

Noten
Personenregister