In de tweede helft van de negentiende eeuw viert de romantiek hoogtij. De middeleeuwen spreken tot de verbeelding en het verzamelen van middeleeuwse kunst raakt in zwang. In 1862 noemt de kunstlievende priester Gerard van Heukelum zijn verzameling oude kerkelijke kunst in Utrecht voor het eerst een 'museum’. Twintig jaar later is het Aartsbisschoppelijk Museum (ABM) een gerenommeerd instituut.

Van Heukelum wist middeleeuwse schilderijen, beelden, handschriften met fraaie miniaturen, kerkelijke gewaden en andere voorwerpen, uit alle hoeken van het aartsbisdom naar Utrecht te halen. Zo redde hij ze vaak van de ondergang. De bewonderde objecten konden als voorbeeld voor eigentijdse kunstenaars dienen. Ook liet het nieuwe museum zien dat er vóór de Gouden Eeuw al hoogstaande kunst in ons land werd vervaardigd. De katholieke herleving in Nederland na het herstel van de bisdommen in 1853 vond zo aansluiting bij de middeleeuwen.

Naar de middeleeuwen. Het Aartsbisschoppelijk Museum in Utrecht vanaf het begin tot 1882 beschrijft de succesvolle samenwerking tussen Van Heukelum en aartsbisschop Schaepman, die Nederland een van zijn belangrijkste collecties van middeleeuwse sculpturen, oude schilderkunst en sacrale kunstnijverheid bezorgde. De collectie van het Aartsbisschoppelijk Museum is sindsdien gegroeid en vormt tegenwoordig een van de hoofdpijlers van Museum Catharijneconvent in Utrecht. Nog steeds behoren de aanwinsten uit de eerste jaren van het Aartsbisschoppelijk Museum tot de bewonderde topwerken van dit museum.