Staatkundig, sociaal en cultureel is de negentiende eeuw een eeuw van onophoudelijke beweging en verandering. Alle landen zijn op zoek naar een eigen nationale identiteit, ook Nederland en België, die na een korte mesalliance weer eigen wegen gaan. Daarnaast zijn het de opeenvolgende internationale stromingen van romantiek, realisme en naturalisme die tot keuzes dwingen en leiden tot nieuwe benaderingen van de letterkunde.

Het domein van de literatuur breidt zich onafzienbaar uit. Het aantal tijdschriften groeit en de literaire kritiek wordt volwassen. Steeds meer Vlamingen en Noord-Nederlanders gaan literatuur ten gehore brengen of beluisteren in verenigingsverband. Anderen houden zich verre van de genootschappelijkheid en kiezen voor het isolement. De literatoren van Noord- en Zuid-Nederland zoeken hierbij toenadering, maar ontwikkelen uiteindelijk toch een eigen profiel.
'...alles is taal geworden!' schreef Multatuli in een van zijn Ideën. In de negentiende eeuw ontstaat de individuele schrijver die in een onrustige tijd is aangewezen op wat taal vermag. Hij of zij is uitverkoren, maar ook gedoemd.


De negendelige reeks Geschiedenis van de Nederlandse literatuur is voortgekomen uit een initiatief van de Nederlandse Taalunie en staat onder hoofdredactie van Arie Jan Gelderblom en Anne Marie Musschoot.

Eerder verschenen de succesvolle delen: Stemmen op schrift (Frits van Oostrom), Altijd weer vogels die nesten beginnen (Hugo Brems), Het gevleugelde woord (Herman Pleij) en, in voorjaar 2008, Een nieuw vaderland voor de muzen (Karel Porteman en Mieke B. Smits-Veldt). De reeks zal in 2011 in zijn geheel verschenen zijn.


Over Een nieuw vaderland voor de muzen:

'Een nieuw vaderland voor de muzen is een standaardwerk van encyclopedische aard (...). Een indrukwekkend monument voor de zeventiende-eeuwse Nederlandse literatuur.'
nrc handelsblad

'Zo veel geleerdheid is zelden in twee geesten tegelijk gevaren (...). Een meesterlijke combinatie van eigen woorden en die van de zeventiende-eeuwers. Dit officieel vierde deel van de nieuwe literatuurgeschiedenis heeft iets onverwoestbaars.'
kees fens, de volkskrant

'Een nieuw vaderland voor de muzen schetst de Nederlandse literatuur in de breedte, niet alleen in haar hoogtepunten. Een Gouden Eeuw dus, met een heleboel zilver en brons.'
trouw

'De auteurs hebben er alles aan gedaan om te laten zien dat ook deze periode uit de geschiedenis van de Nederlandse literatuur als ongekend rijk en cruciaal moet worden gezien. Dat belooft wat voor de nog te verschijnen delen.'
dagblad van het noorden

Willem van den Berg is emeritus hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam. Piet Couttenier is hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde aan de Universiteit Antwerpen en de ku Leuven.