Het bestaan van Nederland als onafhankelijke natie en staat is zó vanzelfsprekend dat de meesten het bijzondere ervan over het hoofd zien. Maar de integratie van Europa en de wording van een multiculturele samenleving hebben de vraag naar nationale soevereiniteit en identiteit een nieuwe lading gegeven. Dat het een gevoelig onderwerp betreft moge duidelijk zijn uit de waarschuwing van E.H. Kossmann: 'Loop er liever met aandacht omheen, bekijk het van alle kanten maar stop er niet in, behandel het kortom als een enorme kwal op het strand.'

In de essaybundel Het nut van Nederland komt een vijftiental sociologen, filosofen, historici en politicologen aan het woord over de eigenheid en openheid van Nederland. In weerwil van 's lands hang naar consensus wordt de controverse niet geschuwd. Voor het eerst wordt dit onderwerp door gen zo breed geschakeerde verzameling auteurs aangesneden op een Manier die uitstijgt boven de anekdotiek van watersnood, windmolens en onder ongemak. Onder meer Jos de Beus, S.W. Couwenberg, E.H. Kossmann, Koen Koch, Herman van Gunsteren, Paul Scheffer, Erik van Ree en Nico Wilterdink laten zich uit over wat de waarde van de soevereiniteit en identiteit van Nederland was en wellicht nog steeds is.