‘Hoe hadden ze elkaar ontmoet? Bij toeval, zoals iedereen. Hoe heetten ze? Wat gaat u dat aan? Waar kwamen ze vandaan? Van de dichtstbijzijnde plaats. Waar gingen ze heen? Weet een mens waar hij heen gaat?’

Zo begint Jacques de fatalist en zijn meester, de grote schelmenroman die de filosoof en encyclopedist Denis Diderot (1713-1784) aan het eind van zijn leven schreef. Zoals bijna al zijn belangrijke boeken – denk aan De droom van d’Alembert en De neef van Rameau – bewaarde hij Jacques netjes in een bureaula voor het nageslacht, want zijn tijdgenoten zouden er toch niets van begrijpen. Inderdaad heeft het boek alles van een dolgedraaid 20ste-eeuws romanexperiment, behalve de onleesbaarheid. Diderot speelt in zijn antiroman voortdurend met tegenstellingen als meester/knecht, werkelijkheid/verzinsel, toeval/noodzaak, vrije wil/voorbestemming, zodat we wel van een spiegelpaleis van paradoxen mogen spreken, maar paradoxaal genoeg blijft alles helder en eenvoudig. En door de aard van de vervlochten verhalen, hoe weinig rechtlijnig die ook zijn, is het boek bovendien behoorlijk erotisch.

Dit e-boek is een heruitgave van de papieren editie die in 2004 bij Athenaeum-Polak & Van Gennep is verschenen. Over de vertaling schreef Jacq Vogelaar in De Groene: ‘Het is geen geringe verdienste van de vertaler, Martin de Haan, dat het lijkt alsof Diderot, toen hij in Holland was in juni van datzelfde jaar 1773, zijn filosofische schelmenroman maar meteen in het Nederlands heeft geschreven.’

De roman wordt voorafgegaan door een uitgebreid voorwoord van de vertaler.