Voorwoord

Wat begon als een volkomen op zichzelf staande onderneming, nl. het publiceren \an de werken en de denkbeelden van een Kleine groep Nederlandse beeldende kunstenaars, is uitgegroeid tot een van de sleutels voor het modernisme. Vanaf het jaar 1917, toen de veelzijdig begaafde Theo van Doesburg het eerste nummer van het tijdschrift De Stijl liet verschijnen, tot aan zijn dood in 1931 fungeerde ‘De Stijl’ als brandpunt van veelomvattende vernieuwingen in schilderkunst, architectuur, toegepaste kunst en grafische vormgeving. In de ontwikkeling van de groep stond de speculatieve beeldtaal van Mondriaan centraal. Zijn theorteên over kleur en ruimte vormden de basis voor het idioom van De Stijl, waarin de abstractie van het kubisme naar een nieuw non-figuratief domein werd geleid. Het waren Van Doesburg en de ontwerper Gerrit Rietveld die het Stijl-concept van ‘zuivere beelding in de kunst’ met hun meubelen architectuurontwerpen in de derde dimensie doortrokken. Tot de deelnemers van het eerste uur behoorden ook de schilders Bart van der Leck en Vilmos Huszar, die de nadrukkelijke geometrie van De Stijl toepasten op het gebied van de typografie en de grafische vormgeving. Veel architecten speelden een belangrijke rol in de groei van De Stijl, onder anderen Robert van ‘t Hoff, Jan Wils en J.J.P.Oud, wiens vroege bijdragen aan de Stijl-beweging ergens halverwege de tradities van de Amsterdamse school en de opkomst van het Europese modernisme geplaatst moeten worden. Gerrit Rietveld en Cornelis van Eesteren, die vroeg In de jaren twintig tot de groep toetrad, ontwikkelden een vorm van architectuur waarin

ramen en muren getransformeerd werden tot doorzichtige, beweegbare vlakken.

Tot de beweging behoorden ook een aantal deelnemers in en huiten Nederland, die zich bij de kring van De Stijl aansloten vanwege Van Doesburgs overtuigend propageren van de Stijldenkbeelden in het gelijknamige tijdschrift en zijn lezingen en cursussen in Duitsland en Frankrijk. Deze ‘reiskameraden’ publiceerden in De Stijl en werkten in enkele gevallen ook mee aan groepsprojecten. Meestal echter bleven hun contacten met de anderen beperkt tot een specifiek geval en een relatief korte periode. Tot de vroege medewerkers behoorden de Italiaanse futuristische schilder Gino Severini, de Belgische schilderbeeldhouwer Georges Vantongerloo, de Nederlandse dichter Antony Kok en de Nederlandse grafisch ontwerper Piet Zwart. Toen Van Doesburg zijn heil steeds verder van huis ging zoeken, wist hij met zijn wervingsacties kunstenaars aan te trekken als de Russische constructivist El Lissitzky en de beeldhouwer-architect Frederick Kiesler, wiens Cité dans l'Espace, in 1925 ontworpen voor het Oostenrijkse paviljoen van de Parijse Exposition des Arts Décoratifs, een nadere uitwerking was van de gegevens van ruimte en tijd, zoals die in 1923 al in Parijs getoond waren op de architectuurtentoonstelling van de Stijlgroep in de Galerie L'Effort Moderne. Beweging door tijd was ook de inspiratiebron voor Hans Richter in zijn experimentele ‘Filmmomente', abstracte animatiebeelden die in 1922 in De Stijl werden gepubliceerd. De veelzijdigheid

van deze groep kunstenaars komt overeen met de herhaaldelijk geformuleerde

doelstellingen van de beweging — het scheppen van een wereld van totale

harmonie. Eerst nu, ongeveer vijftig jaar na het laatste nummer van het tijdschrift,